[index]
gascon - gascoun
Declaracion universau deus drets de l'òme
Preambule :
Conéishuda causa sia que de reconéisher la dignitat a tota la
confrairetat umana e lors drets egaus e inalienables contituís lo balestrèr
de la libertat, de la justicia e de la patz dens lo monde,
Conéishuda causa sia que de mauconéisher e mespresar los drets
de l'òme a miat a de barbarias vergonhòsas ende la consciéncia
de l'umanitat e que la néishença d'un monde on los estes umans
seran liures de parlar e de créser, desliurats de la terror e de la magrèra,
es estat proclamat coma l'aspiracion la mei auta de l'òme,
Conéishuda causa sia qu'es essenciau que los drets de l'òme e
sian botats en plaça per un regime de dret per tant que l'òme
e sia pas obligat au recors supreme de se susmautar contra la tirania e l'opression,
Conéishuda causa sia qu'es essenciau d'encoratjar lo desvolopament de
relacions amistosas entre las nacions,
Conéishuda causa sia, que dens la Carta, los pòbles de las Nacions
Unidas qu'an tornat proclamar la lor fe dens los drets fondamentaus de l'òme,
dens la dignitat e la valor de la persona umana, dens l'egalitat deus drets
deus òmes e de las hemnas, e que se son declarats prèsts a favorisar
lo progrès sociau e a botar en plaça de melhoras condicions de
vita dens ua libertat mei bèra,
Conéishuda causa sia que los Estats Membres se son engatjats a assegurar,
en cooperacion dab l'Organisacion de las Nacions Unidas, lo respecte universau
e efectiu deus drets de l'òme e de las libertats fondamentaus,
Conéishuda causa sia qu' ua concepcion comuna d'aqueths drets es de la
prumèra importança ende que se realise a hutas aqueth engatjament,
L'Amassada Generau que proclama :
La presenta Declaracion Universau deus Drets de l'òme
Coma l'ideau comun que tots los pòbles e las Nacions deven cercar a gahar
tà que tots los individús e totas las institucions, guardant la
presenta Declaracion a l'esperit, ensatjan, per l'ensenhament e l'educacion,
de desvolopar lo respècte d'aqueths drets e libertats e d'assegurar,
dab mesuras d'òrdi nacionau e internacionau, la reconéishença
e l'aplicacion universaus e efectivas que sia end'eus pòbles deus Estats
membres, coma end'eus territòris hicats devath la loa juridiccion.
Article 1
Tots los èstes umans vasen liures e egaus de dignitat e de dret. Son arrasonats e dotats de consciéncia e devon har los uns dab los autes dens un esperit de frairèra.
Article 2
Tota persona se pót reclamar de tots los drets e de totas las libertats
anonciats dens la dita Declaracion shens nada distincion de raça,
de color de peth, de sexe, de lenga, de religion, d'opinion politica o de tota
auta mena, d'origine nacionau o sociau, de fortuna, de vasuda, o de quina auta
situacion que sia.
Ne se harà pas tanpauc nada distincion establida sus l'estatut politic,
administratiu e internacionau de país o de territòri dont la persona
n'en depend juridicament o qu' aqueth país o territòri e sia independent,
devath tutèla, non autonome o somés a limitacion de sobereinetat.
Article 3
Tot individú qu'a dret a la vita, a la libertat e a la seguretat de la
sua persona.
Article 4
Digun ne serà pas tengut en esclavatge, tanpauc en servitud ; l'esclavatge
e lo trafic d'esclaus que son defenuts.
Article 5
Digun ne serà pas sosmès a la tortura, tanpauc a de penas o a
de tractaments crudèus, inumans o vergonhós.
Article 6
Tota persona, de quin lòc e sia,qu'a lo dret a la reconhéishença
de la sua personalitat juridica.
Article 7
Tots que son egaus devant le lei e qu'an lo dret d'en obtiéner la medisha
proteccion, shens cap de distincions. Tots qu'an lo dret a ua proteccion contra
tota discriminacion qui horratjeré la presenta Declaracion e contra tota
provocacion a tau discriminacion.
Article 8
Tota persona qu'a dret a un recors vertadèr au près de las juridiccions
nacionaus competentas a l'encontra deus actes qui horratjan los drets fondamentaus
que l'i son reconéishuts per la constitucion o la lei.
Article 9
Digun ne pòt pas estar arrestat, engabiat o hòrabandit arbitrarament.
Article 10
Tota persona qu'a dret, a sancèra egalitat, que la sua encausa e sia
recebuda dab equitat e publicament devant un tribunau independent e imparciau,
qui decidirà, sia deus sons drets e obligacions,sia de la legitimitat
de tota acusacion portada contra era dens çò qui pertòca
l'acte penau.
Article 11
1- Qu'ei supausada inocenta tota persona acusada d'un acte delictuòs,
tant que la sua culpabilitat n'es pas estada establida au cors d'un procès
public on totas las guarantias necessàrias a la sua defensa l'i seràn
pas estadas asseguradas.
2- Digun ne serà pas condamnat per d'accions, qui, quan estessèn
cosmesas n'èran pas un acte delictuòs segon lo dret nacionau o
internacionau. S'impausarà pas tanpauc nada pena mei hòrta que
la que l'i era aplicada au moment ont se cometèc l'acte delictuòs.
Article 12
Digun ne serà pas l'objècte d'intrusions arbitràrias dens
la sua vita privada, dens la soa familha, dens la sua maison o dens la sua correspondencia,
tanpauc de trucs e patacs a l'encontre de son onor e de la sua reputacion. Tota
persona qu'a lo dret a la proteccion de la lei contra d'atacas de tota mena.
Article 13
1- Tota persona qu' a lo dret de circular liurament e de causir la sua residència
en dehens d'un Estat.
2- Tota persona qu' a lo dret d'abandonar tot paìs,s quitament lo son
o de tornar dens lo son paìs.
Article 14
1- En cas de persecucion, tota persona qu'a lo dret de cercar arrecapt, de beneficiar
de l'arrecapt dens d'autes paìs.
2- Aqueth dret ne se poderà pas invocar a l'encontre d'una accion judiciària
relatiu a de crimes de dret comun o a d'actes opausats a las finalitats e aus
principis de las Nacions Unidas.
Article 15
1- Tot individú qu' a dret a ua nacionalitat.
2- Digun ne pòt pas estar privat arbitrarament de la sua nationalitat
ni deu dret de cambiar de nacionalitat.
Article16
1- Tanleu que son maridadors, l'òme e la hemna, shens cap de restriccion,
per rason de raça, nacionalitat o religion, qu'an lo dret de se maridar
e d'apitar una familha. Qu'an de drets egaus en ço qui pertòca
lo maridatge, pendent lo maridatge e au moment de la sua dissolucion.
2- Los maridatges que ne se poderàn contractar que dab lo consentament
liure e sancèr deus espós.La familha qu'es l'element naturau e
fondamentau de la societat e qu'a dret a la protection de la societat e de l'Estat.
Article17
1- Tota persona, individualament e collectivament,qu' a dret de proprietat.
2- Digun ne pòt pas estar privat arbitrarament de la sua proprietat.
Article18
Tota persona qu'a lo dret a la libertat de pensada, de consciéncia
e de religion ; aqueth dret qu'implica la libertat de cambiar de religion o
de cresença, e mei la libertat de muishar la sua religion e la sua cresença
individualament o en comun, que sia en public coma d'ua faiçon privada,
per l'ensenhament, la pratica, lo culte, l'acompliment deus rites.
Article 19
Tot individù qu'a dret a la libertat d'opinion e d'expression, ço
qui implica lo dret de ne
pas estar horratjat per las suas opinions e lo dret de cercar, de recèber
e d'espàrser, shens consideration de termièras, las informacions
e las ideas per quauque mejan d'expression que sia.
Article 20
1- Tota persona qu'a dret a la libertat d'aplegada e d'associacion pacificas.
2- Digun ne pòt pas estar obligat de har partida d' una associacion.
Article 21
1- Tota persona qu'a lo dret de participar a la direccion deus ahars publics
deu son paìs, sia directament, sia peu miejancièr de representants
causits liurament.
2- Tota persona qu'a lo dret d' accedir, dens de condicions d'equitat, a las
fonccions publicas deu son paìs.
3- La volontat deu pòble qu'es lo fondament de l'autoritat deus poders
publics ; aquera volontat se deu exprimir mercés a d'eleccions vertadèras
qui se passan periodicament, au sufragi universau a egalitat dab lo vòte
secret o tot aute mejan egau qui guarantisca la libertat de votacion.
Article 22
Tota persona, coma membre de la societat, qu'a lo dret a l'ajuda sociau e a
la satisfaccion deus drets economics, sociaus e culturaus necessaris a la sua
dignitat e au liure desvolopament de la sua personalitat, mercès a l'esforç
nacionau e a la cooperacion internacionau, segon l'organisacion e los mejans
de cada paìs.
Article 23
1- Tota persona qu'a dret au trabalh, a la causida liura deu son emplec, dens
de condicions egaus e acontentadas de trabalh e a la proteccion contra lo caumatge.
2- Tota persona qu'a dret, shens nada discriminacion, a un salari egau entad'
un trabalh egau.
3- Tota persona qui trabalha qu' a dret a un revengut equitable e acontentat
qui l' i assegure, a era e a la sua familha ua existéncia confòrma
a la dignitat umana e qui serà completada, se aquò es necessari
, per tots los autes flòcs de proteccion sociau.
4- Tota persona qu'a dret d'apitar, dab d'autes, de sindicats e de se sindicar
ende defénder los sons interès.
Article 24
Tota persona qu'a dret au repaus e aus lesers e sustot a ua limitacion rasonabla
de la durarada deu trabalh e a de vacanças periodicas pagadas.
Article 25
1- Tota persona qu' a dret a un nivèu de vita que l' i assegure la santat
e l' adaise a era e a la sua familha que sia per lo minjar, lo vestit, lo lòtjament,
los suènhs de santat e los servicis sociaus necessaris ; qu'a dret tanben
a la seguretat en cas de caumatge, malausia, invaliditat, veusatge, e dens los
autes cas on se perden los mejans de se ganhar la vita shens ac aver volut.
2- Las mairs e los mainatges qu' an lo dret a ua ajuda e ua assisténcia
especiau. Tots los mainatges vasuts dens e hòra maridatge benefician
tot parièr de la proteccion sociau.
Article 26
1- Tota persona qu'a dret a l'educacion. L'educacion deu estar a gratis, au
mens au moment de l'ensenhament elementari e fondamentau. L'ensenhament primari
que serà obligatòri. L'ensenhament tecnic e professionau que serà
generalisat ; l'ensenhament superior que serà obèrt a tots tot
parièr, en fonccion deus meritis de cadun.
2- L'education qu'aurà coma finalitat lo sancèr desvolopament
de la personalitat umana e l'arrefortiment deu respècte devut aus drets
de l'òme e a las libertats fondamentaus. Que déu favorisar la
compreneson, la tolerància e l'amistat entre totas las nacions e tots
los grops etnics o religiós, e mei los desvolopaments de las activitats
de las Nacions Unidas ende mantiéner la patz.
3- Los parents qu'an, en prumèr, lo dret de causir la mena d' educacion
qui se balharà aus mainatges.
Article 27
1- Tota persona qu'a lo dret de prenguèr part liurament a la vita culturau
de la comunautat, d' aprofitar de las arts e de participar au progrès
scientific e aus beneficis que n'en son la consequéncia.
2- L'autor de tota òbra scientifica, literària o artistica qu'a
dret aus beneficis moraus e materiaus qui n'en resultan.
Article 28
Tota persona qu'a lo dret que se bote en plaça un ordi sociau e ont los
drets e las libertats proclamats dens la presenta declaracion se poscan aplicar
sancèrament.
Article 29
1- Tota persona qu'a lo dever de respectar la comunautat, qui es lo sol endret
on lo desvolopament liure e sancèr de la sua personalitat es possible.
2- Ende de profitar deus sons drets e de las suas libertats, tota persona que
serà sosmesa a las solas limitacions establidas per la lei unicament
end'assegurar
la reconhéishença e lo respècte deus drets e de las libertats
deus autes e ende respectar las justas exigenças de la morala, de l'ordi
public e deu benestar generau dens ua societat democratica.
3- Aqueths drets e libertats que ne se poderàn pas jamès aplicar
en contradiccion dab las finalitats e los principis de las Nacions Unidas.
Article 30
Arren dens aquesta Declaracion ne se pòt interpretar coma lo hèit
qu'un Estat, un grop o un individú qu' averé tots drets qui sian
d'enterpréner ua activitat o de miar ua accion dab la mira d'avalir los
drets e las libertats qui s'i declaran.
[index]