[index]

mongol - Монгол


Хїний эрхийн тїгээмэл тунхаглал


Оршил

Хїн тєрєлхтєний гэр бїлийн бїх гишїїнд угаас заяасан нэр тєр болон тэдний тэгш, салшгїй эрхийг хїлээн зєвшєєрєх нь эрх ёєлєє, шударга ёс, бїх нийтийн энх тайвны їндэс мєнийг иш їндэс болгон,
хїний эрхийг їл тоомсорлох, басамжлах нь зон олны жигшлийг тєрїїлсэн балмад їлйдэлд хїргэж байсан бєгєєд хїмїїс їг хэл, итгэл їнэмшилтэй байх, эрх ёєлєєтэй, айх аюулгїй, гаёигдал зовлонгїй дэлхий ертєнцийг бий болгох нь хїн ардын эрхэм дээд эрмэлзлэл мєн хэмээн їзэж,
хїмїїс эзэрхэг засаглал, дарлалын эсрэг єєрийн эрхгїй эцсийн арга болгон зэвсэглэн босоход хїргэхгїйн тулд хїний эрхийг хуулиар хамгаалах нь зайлшгїй ёухал гэдгийг анхааран,
улс тїмний хооронд нєхєрсєг харилцаа хєгжїїлэхэд тус дєхєм їзїїлэх шаардлагатайг харгалзан,
Нэгдсэн Їндэстний Байгууллагад нэгдсэн улс тїмэн хїний їндсэн эрх, бие хїний нэр тєр, їнэ хїндийг сахин хамгаалах, эрэгтэй, эмэгтэйёїїдийн тэгш эрхэд итгэл тєгс байгаагаа Дїрэмдээ нотолж, улам єргєн эрх ёєлєєт нєхцєлд нийгмийн дэвшил, амьдралын нєхцлийг сайжруулахад дєхєм їзїїлэхээр шийдвэрлэснийг харгалзан,
Гишїїн улсууд Нэгдсэн Їндэстний Байгууллагатай хамтран хїний эрх,
їндсэн эрх ёєлєєг нийтээр хїндлэн сахиулахад тус дєхєм їзїїлэх їїрэг авсныг їндэслэн,
энэхїї їїргийг бїрэн бие лїїлэхэд хїний эрх, эрх ёєлєєний мєн ёанарыг нэгэн мєр ойлгох явдал нэн их аё холбогдолтойг харгалзан,
Ерєнхий Ассамблей,
Хїний эрхийн энэхїї тїгээмэл Тунхаглалыг дэлхийн бїх улс тїмэн, бїх улс орон зорилтоо болгон дэвшїїлж, хїн бїр, нийгмийн нэгж байгууллага болгон энэхїї зорилтыг биелїїлэхийн тулд эл Тунхаглалын їзэл санааг тїгээн дэлгэрїїлэх замаар эдгээр эрх, эрх ёєлєєг хїндэтгэн мєрдєх явдалд дєхєм їзїїлэх, їндэсний болон олон улсын хэмжээний дэвшилтэт арга замаар хїний эрх, эрх ёєлєєг Нэгдсэн Їндэстний Байгууллагын гишїїн улс орны ард тїмэн, тэдгээр улсын эрх мэдэлд байгаа нутаг дэвсгэр дээр оршин суудаг ард олны аль алинаар нь зохих ёсоор зєвшєєрїїлэн хэрэгжїїлэхийг зарлан Тунхаглаж байна.



Нэгдїгээр зїйл
Хїн бїр тєрж мэндлэхдд эрх ёєлєєтэй, адилхан нэр тєртэй, ижил эрхтэй байдаг. Оюун ухаан, нандин ёанар заяасан хїн гэгё єєр хоорондоо ахан дїїгийн їзэл санаагаар харьцах уёиртай.


Хоёрдугаар зїйл
Хїн бїр энэ Тунхаглалд заасан бїхий л эрх, эрх ёєлєєг ямар ё ялгаваргїйгээр,
арьс їндэс, арьс єнгє, хїйс, хэл, шашин шїтлэг, улс тєрийн болон бусад їзэл бодол,
їндэсний буюу нийгмийн гарал, эд хєрєнгийн байдал, язгуур угсаа, бусад ялгааг эс харгалзан адилхан эдлэх ёстой. Мєн тїїнёлэн тухайн хїний харъяалдаг улс орон буюу нутаг дэвсгэрийн улс тєр, эрх зїйн буюу олон улсын статус ямар ё байлаа гэсэн, тэрхїї нутаг дэвсгэр нь тусгаар тогтносон, бусдын асрамжид байгаа, єєртєє захиргаагїй буюу бїрэн эрхт байдал нь єєр ямар ё байдлаар хязгаарлагдмал байсан, хїнийг ялгаварлаж їл болно.


Гуравдугаар зїйл
Хїн бїр амьд явах, эрх ёєлєєтэй байх, халдашгїй дархан байх эрхтэй.


Дєрєвдїгээр зїйл
Хэнийг ё боолёлол буюу бусдын эрхшээлд байлгах ёсгїй, боолёлол болон боолын худалдааны бїх тєрлийг хориглоно.


Тавдугаар зїйл
Хэнд ё эрїї шїїлт тулгах буюу хэрцгий, хїний ёсноос гадуур эсхїл нэр тєрийг нь доромжлон харьцах, шийтгэхийг хориглоно.
Зургадугаар зїйл
Хїн бїр хаана ё байсан эрх зїйн этгээд байх эрхээ хїлээн зєвшєєрїїлэх эрхтэй. Долдугаар зїйл
Хїн бїр хуулийн ємнє адил тэгш бєгєєд ямар ё ялгаваргїйгээр хуулиар адилхан хамгаалуулах эрхтэй. Хїн бїр энэхїї Тунхаглалд харшлах аливаа їйлдэл,
ялгаварлан гадуурхах явдал, тэгэж ялгаварлан гадуурхах аливаа тухиралтаас адилхан хамгаалуулах эрхтэй.


Наймдугаар зїйл
Їндсэн хууль, бусад хуулиар олгосон эрх нь зєрёигдвєл хїн бїр эрх мэдэл бїхий їндэсний шїїхээр эрхээ бїрэн сэргээн тогтоолгох эрхтэй.


Есдїгээр зїйл
Хэнийг ё дур мэдэн баривёлах, саатуулах буюу хєєн зайлуулах ёсгїй.


Аравдугаар зїйл
Хїн бїр эрх, їїргээ тодорхойлуулах, эрїїгийн ял тулгавал тэр нь хир зэрэг їндэслэлтэй болохыг тогтоолгохын тулд тухайн хэргийг бїрн тэгш эрхийн їндсэн дээр, ил од байдлаар, шударга ёсны бїх шаардлагын дагуу бусдын нєлєєнд автагдаагїй, гагцхїї хуулинд захирагдах шїїхээр шийдвэрлїїлэх эрхтэй.


Арван нэгдїгээр зїйл
1. Гэмт хэрэгт яллагдаж буй хїн бїр єєрт нь тулгасан хэргийг ємгєєлїїлэх буюу єєрєє ємгєєлєх бїрэн боломжтойгоор шїїх хурлаар ил хэлэлцэн таслаж,
хуулийн дагуу гэм буруутай нь тогтоогдох хїртэл гэм буруугїй гэж тооцогдох эрхтэй.
2. Тухайн їед їндэсний хууль тогтоомж буюу олон улсын эрх зїйн дагуу гэмт хэрэгт эс тооцож байсан аливаа їйлдэл хийсэн буюу хийгээгїйг їндэслэж хэнийг ё гэмт хэрэгт яллан шийтгэх ёсгїй. Тїїнёлэн гэмт хэрэг гарсан тэр їед ногдуулж болох байснаас илїї хїнд ял тохоож болохгїй.
Арван хоёрдугаар зїйл Хэний ё хувийн болон гэр бїлийн амьдралд хєндлєнгєєс дур мэдэн оролцох,
орон байрны халдашгїй байдал, захидал харилцааны нь нууц, эсвэл нэр тєр, алдар хїндэд нь дураар халдах ёсгїй. Тэгж оролцох, тийнхїї халдах гэвэл хэн ё бай хуулиар хамгаалуулах эрхтэй.


Арван гуравдугаар зїйл
1. Хэн ё бай улс орны дотор ёєлєєтэй зорёих, оршин суух газраа ёєлєєтэй сонгон авах эрхтэй. 2. Хэн ё бай аль ё улс орныг, тїїний дотор эх орноо орхин явах, эх орондоо эргэж оёих эрхтэй.


Арван дєрєвдїгээр зїйл
1. Хэн боловё мєрдєлт мєшгєлтєєс зугтаж єєр улс оронд орогнох боломжийг эрэлхийлэх, тийнхїї орогнох эрхтэй.
2. Улс тєрийн бус гэмт хэрэг їйлдсэн, эсвэл Нэгдсэн Їндэстний Байгууллагын зорилго, зарёимд харш хэрэг їйлдсэний улмаас зайлшгїй мєрдєгдєж буй тохиолдолд дээрх эрхийг эдэлж їл болно.


Арван тавдугаар зїйл
1. Хїн бїр иргэний харъяалалтай байх эрхтэй.
2. Аль ё хїний иргэний харъяаллыг буюу харъяаллаа єєрёлєх эрхийг дур мэдэн хасах ёсгїй.


Арван зургадугаар зїйл
1. Насанд хїрсэн эрэгтэй, эмэгтэй хїмїїс арьс їндэс, яс їнэс, шашин шїтлэгтэй холбогдсон аливаа хязгаарлалтгїйгээр гэрлэх, єрх тусгаарлах эрхтэй. Тэд гэрлэхдээ, гэрлэснийхээ дараа болон гэрлэлтээ цуцлуулах їед тэгш эрх эдэлнэ.
2. Эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хїн ёєлєєтэй, харилцан бїрэн зєвшєєрсєн нєхцєлд гэрлэж болно.
3. Гэр бїл бол нийгмийн жам ёсны їндсэн нэгж мєн бєгєєд нийгэм, тєрєєр хамгаалуулах эрхтэй.


Арван долдугаар зїйл
1. Хїн бїр эд хєрєнгийг хувьдаа буюу бусадтай хамтарё ємёлєх эрхтэй.
2. Хэний ё эд хєрєнгийг дураар хураан авё болохгїй.


Арван наймдугаар зїйл
Хїн бїр ёєлєєтэй бодож сэтгэх, шїтэж бишрэх, сїсэглэх эрхтэй, энэ нь шашин шїтлэг буюу їзэл бодлоо єєрёлєх эрх, ганцаараа буюу бусадтай хамтран нийтийн болон хувийн журмаар шашин шїтлэг, їзэл бодлоо заан тїгээх, тєргєл хийх, сургаал гїйцэтгэх, шашны хийгээд зан їйлийн ёслол їйлдэх эрхийг хамарна.


Арван есдїгээр зїйл
Хїн бїр єєрийн зэл бодолтой байж, тїїнийгээ ёєлєєтэй илэрхийлэх эрхтэй,
їїнд їзэл бодлоо ямар ё хориг цээргїй баримтлах, аливаа їзэл санаа, мэдээллийг улсын хилийн заагаар їл хязгаарлан боломжтой арга замаар эрж сурвалжлах, олж ашиглах, тїгээн дэлгэрїїлэх эрх багтана.


Хорьдугаар зїйл
1. Хїн бїр тайван замаар сайн дураар хуран цуглах, эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй.
2. Хэнийг ё аливаа эвлэл холбоонд албадан оруулах ёсгїй.


Хорин нэгдїгээр зїйл
1. Хїн бїр улс орноо удирдахад шууд буюу ёєлєєтэй сонгосон тєлєєлєгёдєєрєє уламжлан оролцох эрхтэй.
2. Хїн бїр улс орондоо тєрийн алба хаших тэгш эрхтэй.
3. Ард тїмний хїсэл зориг бол засаг заслын їндэс мєн: энэ хїсэл зориг нь бїх нийтэд сонгуулийн тэгш эрх эдлїїлэх їндсэн дээр саналыг нууцаар хураах,
эсвэл саналаа ёєлєєтэй гаргах явдлыг хангахуйц єєр бусад хэлбэрийг ашиглах замаар тогтмол, хуурамё бус сонгууль явуулахад илрэлээ олно.


Хорин хоёрдугаар зїйл
Хїн бїр нийгмийн гишїїний хувьд нийгмээс хангамж авах эрхтэй бєгєєд нэр тєрєє хамгаалах, биеэ боловсруулж хєгжїїлэхэд зайлшгїй шаардлагатай эдийн засаг, нийгэм, соёлын талын эрх дархаа тухайн улс орны хїёин ёармайлт хийгээд олон улсын хамтын ажиллагааны нєєц бололцоонд нийцїїлэн эдлэх эрхтэй.


Хорин гуравдугаар зїйл
1. Хїн бїр хєдєлмєрлєх, ажлаа ёєлєєтэй сонгох, хєдєлмєрийн шударга, таатай нєхцлєєр хангуулах, ажилгїйдлээс сэргийлэн хамгаалуулах эрхтэй.
2. Хїн бїр ямар ё ялгаваргїйгээр адил хэмжээний хєдєлмєрт адил хэмжээний шан хєлс авах эрхтэй.
3. Ажил хєдєлмєр эрхэлж байгаа хэн боловё хувийн болон ам бїлийнхээ ахуй амьжиргааг хїний зэрэгтэй авё явахад хїрэлцэхїйц бєгєєд зайлшгїй тохиолдолднийгмийн хангамжийн эх їїсгэврээр нэмэн арвижуулсан,
хийсэндээ таарсан, хїртээмжтэй шан хєлс авах эрхтэй.
4. Хїн бїр эрх ашгаа хамгаалуулах зорилгоор їйлдвэрёний эвлэл байгуулах буюу нэгдэх эрхтэй.
Хорин дєрєвдїгээр зїйл Хїн бїр ажлын цагийг зохистойгоор хязгаарлахыг шаардах, цалинтай тогтмол амралт эдлэх эрхийг оролцуулан амрах, зав ёєлєєтэй байх эрхтэй.


Хорин тавдугаар зїйл
1. Хїн бїр хоол хїнс, хувцас хунар, орон байр, эмёилгээ сувилгаа, нийгэм ахуйн зайлшгїй шаардлагатай їйлёилгээг оролцуулаад єєрийн болон ам бїлийнхнийхээ эрїїл мэнд, аж амьдралыг тэтгэхэд хїрэлцэхїйц амьжиргаатай байх эрхтэй, ажилгїйдэх, євёлєх, тахир дутуу болох, бэлэвсрэх,
єтлєх, эсвэл єєрєєс їл хамаарах бусад шалтгаанаар амь зуулгагїй болох нєхцєлд тэтгэмж авах эрхтэй.
2. Эх, нялхас онцгой асрамж, туслалцаа авах эрхтэй. Баталгаатай гэр бїлээс гарсан болон бутаё хїїхэд ялгаагїй нийгмээр адилхан хамгаалуулна.


Хорин зургадугаар зїйл
1. Хїн бїр сурё боловсрох эрхтэй. Наад зах нь анхан шатны болон ерєнхий боловсролыг їнэ тєлбєргїй олгодог байвал зохино. Хїн бїр заавал анхан шатны боловсролтой байх шаардлагатай. Техникийн болон тусгай мэргэжлийн боловсрол нийтэд хїртээмжтэй байх ёстой, авъяас ёадварыг нь їндэслэн хїн бїрт дээд боловсрол эзэмших боломжийг адилхан олгох ёстой. 6 2. Боловсрол нь бие хїнийг єв тэгш хєгжїїлэх, хїнйи эрх, їндсэн эрх ёєлєєг улам бїр хїндэтгэдэг болгоход ёиглэх ёстой. Боловсрол нь аливаа улс тїмэн,
янз бїрийн арьстан хийгээд шашны бїлгїїд бие биенээ ойлгох, хїлцэн тэвёих, эвсэн найрамдах, мєн тїїнёлэн Нэгдсэн Їндэстний Байгууллагаас энх тайвныг сахин хамгаалах талаар явуулж буй їйл ажиллагаанд дєхєм їзїїлэх ёстой.
3. Бага насны хїїхдийн боловсролын ёиглэлийг сонгоход эцэг эх давуу эрх эдэлнэ.


Хорин долдугаар зїйл
1. Хїн бїр нийгмийнхээ соёлын амьдралд ёєлєєтэй оролцох, урлагийг бахдах,
шинжлэх ухааны дэвшилд оролцож їр шимийг нь хїртэх эрхтэй.
2. Хїн бїр єєрийн туурвисан шинжлэх ухаан, утга зохиол, уран сайхны бїтээлийн материаллаг болон ёс суртахууны їр шимийг хїртэж, ашиг сонирхлоо хамгаалуулах эрхтэй.


Хорин наймдугаар зїйл
Хїн бїр энэ Тунхаглалд заасан эрх, эрх ёєлєєг бїрэн эдэлж болохуйц тийм нийгмийн байгууламж болон олон улсын дэг журамд аж тєрєх ёстой.


Хорин есдїгээр зїйл
1. Хїн бїр нийгмийнхээ ємнє тодорхой їїрэг хїлээх бєгєєд гагцхїї нийгэм л бие хїний ёєлєєтэй, єв тэгш хєгжлийг хангана.
2. Хїн бїр эрх, эрх ёєлєєгєє эдлэхдээ бусдын эрх, эрх ёєлєєг зїйн дагуу зєвшєєрєн хїндлэх, ёс суртахууны шударга шаардлагыг биелїїлэх, ардёилсан нийгэмд байдаг хэв журам, бїх нийтийн сайн сайхан байдлыг хангах їїднээс хуульёлан тогтоосон зохих хязгаарлалтад л захирагдана.
3. Эдгээр эрх, эрх ёєлєєг Нэгдсэн Їндэстний Байгууллагын зорилго, зарёимд харшлуулан эдлэх ёсгїй.


Гуёдугаар зїйл
Энэхїї Тунхаглалын ямар ё зїйл ангийг аль нэг улс орон, бїлэг буюу бие хїний зїгээс энд тунхагласан эрх, эрх ёєлєєг їгїйсгэхэд ёиглэсэн аливаа ажиллагаа явуулах, тийм їйлдэл хийх эрх, бололцоо олгож байгаа мэтээр мушгин ойлгож

[index]